Zgodnie z art. 898 par. 1 KC  darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. 

Z mojej praktyki zawodowej mogę wskazać, iż bardzo często do prób cofnięcia darowizny dochodzi we wskazanych poniżej sytuacjach:

– w sytuacji rozwodu i chęci odzyskania nieruchomości darowanej jednemu z małżonków przez drugiego małżonka lub jego rodzinę

– zaniedbywania przez obdarowanego darczyńcy

- całkowitego zerwania kontaktów obdarowanego z darczyńcą

– sporów rodzinnych skutkujących ustaniem prawidłowych relacji rodzinnych

Jak należy interpretować przesłankę rażącej niewdzięczności uzasadniającej odwołanie darowizny?

Nie ma kodeksowej definicji rażącej niewdzięczności. O tym czy będziemy mieli z nią do czynienia za każdym razem będzie decydował sędzia orzekający w konkretnej sprawie biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy. Interpretację tej przesłanki możemy znaleźć w szeregu orzeczeń sądowych.

Wynika z nich, iż:

• Rażącą niewdzięczność musi przy tym cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy czy szkody majątkowej.
• Pojęcie niewdzięczności wymaga analizy motywów określonych zachowań obdarowanego. Jako kryterium pomocne w ocenie zachowania obdarowanego wskazuje się dobre obyczaje w konkretnym środowisku oraz zwyczajowe relacje między obdarowanym a darczyńcą. Innymi słowy w świetle art. 898 § 1 KC nie można abstrahować od przyczyn konfliktu między stronami.
• o rażącej niewdzięczności z reguły nie może być mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie, lecz działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku
• Podobnie incydentalne sprzeczki nie wyczerpują znamion rażącej niewdzięczności

Przykładami zachowań uzasadniających rażącą niewdzięczność są wskazane poniżej sytuacje:

• odmówienie pomocy w chorobie,
• odmowa pomocy osobom starszym,
• rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy,
• pobicia
• ciężkie znieważenia
• popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, czci albo mieniu
• ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych,
• naruszenie godności osobistej ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze.

Do przesłanki rażącej niewdzięczności nie zaliczymy:

• incydentalne, nawet naganne zachowania, jeżeli wynikają one z drobnych codziennych konfliktów, naturalnych szczególnie w sytuacji wspólnego zamieszkiwania stron
• konflikty małżeńskie, nawet bardzo poważne i zawinione przez obdarowanego, z reguły nie stanowią rażącej niewdzięczność obdarowanego małżonka wobec darczyńców – teściów w rozumieniu art. 898 § 1 Kc
• niewierność małżeńska obdarowanego małżonka, będąca zawinioną przyczyną rozwodu, nie stanowi sama przez się rażącej niewdzięczności wobec darczyńców (teściów) w rozumieniu art. 898 § 1 k.c.
• Przy ocenie czy obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem darczyńców (teściów), poza samym zdarzeniem niedochowania wierności małżeńskiej, należy zachowanie się obdarowanego po tym zdarzeniu. Skoro przeprosił on teściów, podejmował próby pogodzenia się z żoną i nadal chce się z nią pogodzić, to wykazał, że nie chce dopuścić do rozpadu rodziny, co niewątpliwie leży w jej interesie. Takie zachowanie obdarowanego łagodzi ostrość surowej oceny zdrady małżeńskiej, której się on dopuścił i nie pozwala na uznanie, że jego zachowanie stanowi wyraz rażącej niewdzięczności względem darczyńców
• Popełnienie przestępstwa wobec darczyńcy nie stanowi wystarczającej przesłanki odwołania darowizny, o której mowa w art. 898 § 1 k.c. zwłaszcza w sytuacji, gdy sąd karny orzekając o popełnieniu przez obdarowaną przestępstwa stwierdził nieznaczny stopień jej winy i społecznej szkodliwości czynu, w konsekwencji czego postępowanie karne warunkowo umorzył.
• Fakt zniszczenia mienia darczyńcy nie przesądza o rażącym i kwalifikowanym naruszeniu przez obdarowaną norm moralnych, jakie winny obowiązywać w relacjach nawet tak bliskich, jak siostry z bratem.
• Zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać odwołania darowizny na podstawie art. 898 § 1 k.c.
• Nie mogą być uznane za rażącą niewdzięczność przykrości i krzywdy czynione impulsywnie, lecz mieszczące się w granicach zwykłych konfliktów życia codziennego.
• Rażąca niewdzięczność występuje wówczas, gdy obdarowany przejawia agresję wobec darczyńcy, poniża jego godność osobistą, nie wywiązuje się z obowiązków wynikających z umowy darowizny.
• Okresowe odosobnienie obdarowanego, w związku z podejrzeniem o popełnienie przestępstwa i ewentualne dalsze skutki tego rodzaju w razie skazania, nie mogą być kojarzone z rażącą niewdzięcznością wobec darczyńcy.

Co zrobić, aby odwołać darowiznę?

Darczyńca winnien złożyć obdarowanemu na piśmie oświadczenie o odwołaniu darowizny. Może to zrobić od razu w pozwie skierowanym do Sądu. W odwołaniu powinny być wskazane przyczyny odwołania, tj. przytoczenie tego, z jakim zachowaniem się obdarowanego należy łączyć dopuszczenie się wobec darczyńcy rażącej niewdzięczności.

Odwołanie może zostać dokonane w ciągu 1 roku od powzięcia wiedzy o niewdzięcznym zachowaniu obdarowanego.